Gerard Adriaan

09 feb Gerard Adriaan

[2014] Bij veel familiebedrijven geldt het adagium: de eerste generatie bouwt het bedrijf op, de tweede houdt het in stand en de derde generatie verkwanselt het. Dat is zeker niet het geval bij Heineken. Freddy Heineken is zo alom bekend en heeft zoveel voor het bedrijf betekend, dat we bijna vergeten dat ook hij op het werk van twee generaties voor hem heeft voortgebouwd. Het lijkt wel of Gerard Adriaan Heineken als oprichter van het bedrijf in de schaduw van zijn kleinzoon is verdwenen. Dit jaar is het honderdvijftig jaar geleden dat Gerard in Amsterdam besloot de oude brouwerij De Hooiberg besloot over te nemen, en zo de fundering legde voor het wereldconcern dat we ook nu nog kennen. Met een boeiend boek van Annejet van der Zijl en een tentoonstelling in het stadsarchief van Amsterdam, treedt Gerard eindelijk uit de schaduw van zijn kleinzoon. En dat is volkomen terecht. Want wat Gerard Adriaan Heineken als ondernemer en als mens in een relatief kort leven heeft opgebouwd, grenst aan het ongelooflijke. Zo creëerde hij niet alleen een hypermoderne en succesvolle brouwerij, maar stond ook mede aan de wieg van de Telegraaf, investeerde in het Noordzeekanaal en droeg substantieel bij aan het Rijksmuseum.

Van der Zijl tekent een prachtig sfeerbeeld van Amsterdam in de tweede helft van de negentiende eeuw. De stad is in verval geraakt. Oorlogen, economische malaise en een vermolmd landsbestuur hebben de stad doen wegzakken in het moeras van de geschiedenis. Het leven rond de grachten is armoedig, vuil en vies. En juist in de tijd van Heineken keert het tij en breekt er een tweede Gouden Eeuw voor de stad aan. Het Noordzeekanaal biedt de haven directe verbinding met de Noordzee. Nieuwe uitvindingen als elektriciteit, spoorwegen en telefonie maken een hele nieuwe manier van ondernemen mogelijk. De visionair Heineken loopt bij deze vindingen voorop. Hij laat zijn brouwerij feestelijk verlichten door honderden elektrische lampen en is een van de eerste telefoonabonnees. De oude elite, die hoogstnoodzakelijke veranderingen lang tegenhield, verliest langzaam de greep op de macht. Gerard Heineken ziet de kansen en zit zelfs enige tijd in de gemeenteraad. Burgemeester, zoals veel van zijn beroemde voorgangers uit de Gouden Eeuw, wordt hij nooit. Hij blijft op en top ondernemer. Daarbij heeft hij, heel modern, ook oog voor de werkomstandigheden van zijn werknemers. Als een van de eersten in Nederland ruikt hij de kansen voor het nieuwe Beiers bier, zeg maar het pils zoals we dat nu kennen. Tot die tijd was bier vaak donker en veel minder fris van smaak. Hij investeert in onderzoek naar gist en koeling en groeit snel uit tot een van de succesvolste brouwers van de stad en zelfs het hele land. Op relatief late leeftijd trouwt hij met Mary Tindal, zich niet realiserend dat hij zich daarmee niet alleen geluk, maar ook een zwarte bladzij uit de familiegeschiedenis op de hals haalt. Zijn schoonzus wordt verleid door een berooide charlatan, een Duitse baron, die er uitsluitend op uit lijkt te zijn z’n schoonfamilie zoveel mogelijk geld uit de zak te kloppen. Als dat niet lukt, keert hij zich tegen hen, en probeert de familie met allerlei roddels en achterklap zwart te maken. En die roddels blijken na ruim een eeuw nog steeds nieuws.