Heineken voor Afrika

12 dec Heineken voor Afrika

[2018] Eerder dit jaar publiceerde onderzoeksjournalist Olivier van Beemen zijn boek ‘Bier voor Afrika’. Het is één lange aanklacht tegen het beleid dat bierbrouwer HEINEKEN in Afrika voert. Bier voor Afrika is tegelijkertijd een prachtig geschreven, maar ook ongemakkelijk boek. Van Beemen heeft de gave van het woord. Met zijn pen schildert hij situaties en ontwikkelingen op zo’n manier, dat je wilt blijven lezen, ondanks de ellende die je voorgeschoteld krijgt. En Van Beemen dist wat ellende op. Dat de praktijk van prostituerende promotiemeisjes in enkele Afrikaanse landen doorgaat bijvoorbeeld, nadat deze praktijk in Zuidoost Azië is stopgezet. Dat laatste overigens pas na veel maatschappelijke kritiek. De ethiek van HEINEKEN blijkt niet zo universeel. Onze westerse denkbeelden wijken nogal eens af van wat ter plekke gebruikelijk is. Dat leidt regelmatig tot moeilijke afwegingen en in ieder geval altijd tot discussie.

Van Beemen schrijft behoorlijk suggestief. Samenzweerderig en donker als er iets negatiefs te melden is, gortdroog als HEINEKEN blijkt zaken goed op orde te hebben, zoals het anti-aids programma. Bronnen à charge krijgen het voordeel van de twijfel, bronnen à decharge worden steevast gewantrouwd. Soms schrijft Van Beemen het heel subtiel op. Als het bedrijf winsten overmaakt naar Europa, heet dat ‘wegsluizen’ en slecht voor de lokale economie. Als Heineken accijns en belasting betaalt aan de lokale overheid, dan is het ook slecht omdat het bedrijf daarmee een corrupt regiem in stand houdt. En als het belasting betaalt aan rebellen is het ook fout omdat deze niet de lokale overheid zijn en moordlustig bovendien. Er zit een neokoloniale toon in het boek van een stuurman die aan wal staat.

Wat je ook doet, het blijkt nooit goed en van de lokale overheid moet je het al helemaal niet hebben. Je zou bijna gaan denken dat landen waar HEINEKEN niet actief brouwt, beter af zijn. Helemaal omdat Van Beemen meldt dat moorden en plunderingen vaak in een orgie van alcohol plaatsvinden. Een blik op landen als Zuid Soedan, Somalië, Zimbabwe of Mauretanië laat zien dat deze Heinekenloze en soms alcoholarme landen niet bepaald vrij van problemen zijn. Er is duidelijk meer aan de hand.

Van Beemen maakt zich er soms te makkelijk van af. Hoe doet HEINEKEN het ten opzichte van andere grote brouwgroepen als AB-InBev, Castel of Diageo? Of ten opzichte van andere multinationals? Zijn landen met HEINEKEN als grootste belastingbetaler beter of slechter af dan andere? Die vragen komen niet aan de orde. Van Beemen laat overtuigend zien dat zaken doen in Afrika ongelooflijk ingewikkeld is, en dat er regelmatig grote fouten gemaakt worden, die men pas schoorvoetend toegeeft als het echt niet anders kan. Dat bleek deze zomer weer met de meisjes van plezier. Dat kan absoluut beter. Maar ik kan me niet voorstellen dat geen zaken doen in Afrika een betere oplossing is. Of dat het goed is dat Europeanen wel eventjes uitleggen hoe het in Afrika geregeld moet worden. De koloniale tijd ligt bijna een halve eeuw achter ons.

Van Beemen speelt met het idee om zijn diepgravende en interessante onderzoek als basis te gebruiken voor promotieonderzoek. Dat zou geweldig zijn. Het is razend knap wat deze onderzoeksjournalist allemaal boven water heeft weten te halen. Ik hoop dat één en ander dan wetenschappelijk in balans wordt gebracht, zodat we dat goede wat er gebeurt kunnen behouden en het slechte aanpassen.