De kuiper van Sam Smith

05 apr De kuiper van Sam Smith

[2024] De iconische Engelse brouwerij Samuel Smith staat deze lente centraal in de rubriek wereldbieren van het magazine Bier!. De brouwerij staat bekend om een rigoureuze eerbied voor traditie. Zo heeft het bedrijf nog steeds een kuiper in dienst om houten biervaten te repareren en nieuwe te maken. Samuel Smith is één van slechts twee brouwerijen in het land, die dit ambacht nog in ere houdt. Het is fascinerend om een kuiperswerkplaats te zien die geen museum is, maar echt een wèrkplaats. Vol trots legt kuiper Ethan uit hoe je een vat maakt uit een paar planken en een paar stalen hoepels.

Hoewel planken? Met die term doe je de blokken hout, waaruit je een biervat maakt, echt tekort. Het verhaal van ieder biervat gaat zo’n zestig tot tachtig jaar terug. Zo oud moet een eik zijn, voordat deze geschikt is om een biervat van te maken. Een bosbouwer oogst het werk van zijn grootvader en plant voor zijn kleinkinderen. Het is letterlijk een vak van generaties. Natuurlijk zijn er bomen die een stuk sneller groeien, maar die zijn niet geschikt om biervaten van te maken. Het planten van de eiken komt heel precies. De bomen moeten rechtop groeien, zonder al te veel zijtakken. Daarom worden de bomen tamelijk dicht bijeen geplant, soms met andere bomen ertussen. Dan moeten ze wel omhoog groeien.

Als de boom eenmaal geveld is, wordt ze in stukken gezaagd, iets langer dan de gewenste lengte van de blokken. De stukken stam worden daarna in kwarten gekloofd of gezaagd. Het simpelweg doorzagen in planken om maximale opbrengst te krijgen is uit den boze. Het kernhout en de bast zijn niet te gebruiken. Maar zelfs met het hout dat wel geschikt is, moet je met beleid om gaan. Eikenhout bevat zogenaamde merkstralen. Dat zijn miniscuul kleine kanaaltjes die door het hout heen lopen, loodrecht van de bast naar het hart van de stam. Blokken voor het maken van het biervat, moeten evenwijdig aan die merkstralen lopen. Zo niet, dan gaat het vat lekken. Minder dan de helft van de stam is zo bruikbaar. De rest wordt versnipperd.

Er is al heel wat werk verricht voordat Ethan als kuiper aan de bak kan. Als eerste schaaft hij de blokken in de lengterichting. In het midden doet hij dat aan de binnenkant, aan de uiteinden aan de buitenkant. Zo begint het hout al een beetje de ronde vorm van een duig te krijgen. Vervolgens moet hij aan de boven- en onderkant de duig bijkanten, zodat de plank aan beide uiteinden een beetje taps toeloopt. Een vat is immers bol van vorm. Om dat te bereiken is een duig in het midden het breedst. Met een metalen band worden alle duigen vervolgens tegen elkaar gezet. Het ziet er een beetje uit als een bloem, of een vat dat uit elkaar gespat is. Dan wordt het hout verhit, zodat het buigzaam wordt. Met metalen spandraden worden de uiteinden van de duigen naar elkaar getrokken, waardoor de vorm van een vat ontstaat. Dan kunnen de hoepels er omheen. Uit stukken resthout maakt Ethan de beide platte vateinden, die precies passen in de gleuven hij in de duigen gegutst heeft. Het sluitstuk is het boren van het bomgat in de buik van het vat, waardoor het gevuld kan worden. En waaruit getapt wordt.